Rüya Görmeye Genel Bakış

Rüyalar heyecan verici, korkutucu veya sadece tuhaf olabilir. Hepimiz rüya görürüz, hatta ertesi gün hatırlamasak bile. Peki ama neden rüya görürüz? Rüyalarımızın anlamı nedir?

Rüya Nedir?

Rüyalar, uyku sırasında zihnimizin yarattığı hikâyeler ve görsellerdir. Mutlu, üzgün veya korkmuş hissetmenize neden olabilirler. Bazen rüyalar çok mantıksız ve karışık görünürken, bazen de tamamen gerçekçi olabilirler. Hatta o kadar gerçekçi olabilirler ki, rüyada olup olmadığınızı sorgulayabilirsiniz.

Bazı uzmanlar, gecede en az dört ila altı kez rüya gördüğümüzü söylüyor. Uyku halinin her aşamasında rüya görebilirsiniz, ancak en canlı rüyalar REM (hızlı göz hareketi) uykusu adı verilen evrede ortaya çıkar. Bu derin uyku döngüsünde beyin en aktif haldedir.

Rüya Gecikmesi (Dream Lag)

Gördüğünüz rüyalar, uyanıkken yaşadıklarınızla bağlantılı olabilir. Ancak bu bağlantı bazen hemen ortaya çıkmaz. Bazı uzmanların “rüya gecikmesi etkisi” (dream lag effect) dediği bir durum vardır. Çalışmalar, bir kişinin yaşadığı olayın rüyasında belirmesinin altı gün kadar sürebileceğini göstermiştir.

Neden Rüya Görürüz?

Rüya görmenin nedenine dair pek çok teori olsa da kesin bir bilgi yok. Kimi araştırmacılar, rüyaların bir amacı veya anlamı olmadığını, kimileri ise zihinsel, duygusal ve fiziksel sağlığımız için rüyaların gerekli olduğunu savunur.

Bazı uzmanlara göre, biz insanlar uyanık olduğumuz saatlerde üç temel ihtiyacı karşılamaya çalışırız:

1. Özerklik (Autonomy): Kendi kararlarımızı verebilmek isteriz.
2. Yeterlilik (Competence): Gün içinde kendimizi etkili hissetmek isteriz.
3. Bağlılık (Relatedness): Başkalarıyla bağlantı kurmaya ihtiyaç duyarız.

Bu ihtiyaçlar karşılanmadığında, yaşadığımız hayal kırıklıkları rüyalarımızda ortaya çıkabilir.

Rüyaların sağlığımız ve iyi oluşumuz açısından önemini inceleyen çok sayıda araştırma mevcuttur. Bir çalışmada, katılımcılar REM uykusuna geçmek üzereyken uyandırılmış ve rüya görmeleri kasten engellenmiştir. Sonucunda rüya görmeleri engellenen kişilerde aşağıdaki belirtiler gözlemlenmiştir:

• Daha fazla gerginlik
• Kaygı
• Depresyon
• Odaklanmada zorluk
• Koordinasyon eksikliği
• Kilo alma eğilimi
• Halüsinasyon görmeye (gerçekte olmayan şeyleri görmeye) yatkınlık

Rüyaların başka muhtemel amaçları da olabilir:

• Yaşadığımız sorunlara çözüm bulmamıza yardımcı olmak
• Önemli anıları depolamak
• Duyguları işlemek

Eğer kafanızda sizi rahatsız eden bir düşünceyle uykuya dalarsanız, sabah uyandığınızda bir çözümle veya en azından kendinizi daha iyi hissederek uyanmanız olasıdır.

Bazı rüyalar, beynin gün içinde edindiği düşünceleri ve olayları düzenlemesine yardımcı olabilir. Diğer rüyalar ise yalnızca normal beyin aktivitesinin bir sonucu olabilir ve pek bir şey ifade

Rüya Türleri

Uzmanlar şu ana kadar birkaç farklı rüya türü belirlemişlerdir. Bunların arasında:

Bilinçli (Lucid) Rüyalar

Bu rüya türünde rüya gördüğünüzün farkındasınızdır. Araştırmalar, bilinçli rüya sırasında beynin genellikle uykuda dinlenen bazı bölgelerinde faaliyet artışı olduğunu göstermektedir. Bunu, REM uykusu ile uyanıklık arasında bir beyin durumu olarak düşünebilirsiniz.

Bazı bilinçli rüya görenler, rüyalarında olan bazı şeyleri kontrol edebilir, hikâyeyi adeta değiştirebilirler. Bu yaklaşım bazen özellikle kâbus sırasında işe yarayabilir. Ancak pek çok rüya uzmanı, rüyanın doğal akışına müdahale etmemeyi, onu kendi haline bırakmayı önerir.

Kâbuslar

Kâbus, kötü bir rüyadır. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde sıkça görülür. Kâbus görmenizin birçok nedeni olabilir, örneğin:

• Stres
• Hayatınızda yakın zamanda yaşanan bir çatışma
• Korku
• Travmatik bir olay
• Kullanılan ilaçlar
• Keyif verici madde kullanımı
• Tedavi edilmemiş uyku apnesi gibi bir sağlık sorunu

Sürekli aynı kâbusu görüyorsanız, bilinçdışı zihniniz (farkında olmadan işleyen beyin faaliyetleri) size bir mesaj vermeye çalışıyor olabilir. Bu durumun nedenini anlayamıyorsanız, bir ruh sağlığı uzmanına danışmak faydalı olabilir. Uzmanlar, kâbuslara neyin sebep olduğunu bulmanıza ve rahatlamanıza yardımcı olacak önerilerde bulunabilirler.

Unutmayın, ne kadar korkutucu olsa da bir kâbus gerçekte yaşanmaz ve büyük olasılıkla gerçek hayatta başınıza gelmeyecektir.

Tekrarlayan Rüyalar

Aynı rüyayı defalarca görmek oldukça yaygındır. Bir teoriye göre, sürekli tekrarlanan rüyalar, sizi endişelendiren bir konuyu zihinlerinizin sürekli işlemeye çalışmasının sonucu olabilir. Beyniniz, o duygu veya düşünceyi nasıl işleyeceğini bulmaya çalışıyor olabilir.

Diğer Rüya Türleri

• Gündüz düşleri (Daydreams): Gündüz düşlerinde aslında uyumazsınız, fakat bir araştırmaya göre bu kısa içe dönük düşünme anları öğrenmeyi ve hafızayı geliştirmeye yardımcı olabilir.
• Kehanet Rüyaları (Prophetic dreams): Tarih boyunca farklı dinlere mensup insanlar, geleceği tahmin ettiğini iddia ettikleri yoğun rüyalar görmüştür.

Herkes Aynı Şekilde mi Rüya Görür?

Herkes rüyalar hakkında meraklıdır ve diğer insanların rüyalarıyla kendi rüyalarının benzer olup olmadığını düşünür. İşte bu konuda yaygın sorular:

Herkes renkli mi rüya görür?

Herkesin her zaman renkli rüya görüp görmediği net değildir. Ancak medya (televizyon, film vb.) kullanımının etkili olabileceği düşünülüyor. 20. yüzyılın başlarında, rüya çalışmalarına katılan çoğu kişi siyah-beyaz rüya gördüğünü söylemiştir. Ancak 1960’lara gelindiğinde, televizyon ve filmler renklenmeye başladığında bu durum değişmiştir. Bir uzmana göre, insanların yaklaşık %82’si “rengârenk (Technicolor) rüyalar” görmeye başlamıştır.

Küçük çaplı bir araştırmada, siyah-beyaz televizyon ve filmle büyüyen insanların, renkli televizyona erişimi olanlara kıyasla gri tonlarda rüya görmeye daha yatkın oldukları bulunmuştur.

Görme engelliler rüya görür mü?

Evet, yakın zamanda görme yetisini kaybeden insanlar da tamamen görme engelli doğanlar da rüya görebilirler. Üstelik canlı ve renkli rüyalar gördükleri de bilinir. Bunun sebebi, duyma veya dokunma gibi diğer duyuları yöneten beyin bölgelerinin daha fazla bilgi sağlaması ve beynin adeta bir “zihin filmi” oluşturmasına izin vermesidir.

İşitme engelli veya işitme güçlüğü çekenler nasıl rüya görür?

Kişisel deneyimleriniz rüyalarınızı doğrudan etkiler. Küçük bir çalışmada, Amerikan İşaret Dili (ASL) kullanan 24 işitme engelli ve 1 işitme güçlüğü yaşayan kişi, işitme engeli bulunmayan bir grupla karşılaştırılmıştır. İşitme engellilerin rüyalarında iletişim kurmak için konuşmak yerine işaret dilini kullandıkları, aynı zamanda daha parlak ve canlı renkler gördükleri rapor edilmiştir.

Rüyalar Ne Kadar Sürer?

Genellikle farkında olmasak da, 90 dakikalık döngüler halinde uyuruz. Bu süre zarfında farklı uyku aşamalarından geçersiniz:

• Aşama I: Beyniniz ve vücudunuz yeni yeni gevşemeye başlar. Hafif uyku evresi olup 5-10 dakika sürer.
• Aşama II: Nefesiniz ve kalp atışlarınız yavaşlar, derin uykuya geçmeye hazırlanırsınız. Aynı zamanda, beyninizde “son dönemdeki deneyimleri sınıflandırma”yla ilgili kısa süreli aktivite dönemleri olur. Bu aşama yaklaşık 25 dakika sürer.

• Aşama III: Vücudunuz ve beyniniz tamamen dinlenir. Bu aşamadan uyandırılırsanız kendinizi sersemlemiş hissedebilirsiniz. Bu aşamada 20-40 dakika geçirirsiniz.
• Aşama IV (REM Uykusu): Bu aşamada rüyalarınızın çoğu gerçekleşir. Beyniniz uyanık olduğunuz zamandakinden bile daha aktif olabilir! Gece başında yalnızca birkaç dakika süren REM uykusu, gecenin ilerleyen saatlerinde daha uzun sürer.

Uzmanlar, her gece toplamda yaklaşık iki buçuk saat rüya gördüğümüzü düşünüyor.

Rüyalar Ne Anlama Gelir?

Rüya görmemizin nedeni hakkında farklı görüşler olduğu gibi, rüyaların anlamı hakkında da farklı görüşler vardır. Bazı uzmanlar, rüyaların gerçek duygularımız veya düşüncelerimizle bağlantılı olmadığını, yalnızca tuhaf hikâyeler olduğunu söyler.

Ünlü psikolog Sigmund Freud ise rüyaların bilinçdışımıza açılan bir pencere olduğuna ve şunları ortaya çıkardığına inanmıştır:

• Bilinçdışı arzular
• Kişisel düşünceler
• Motivasyonlar

Freud, toplum tarafından kabul görmeyecek istek ve dürtülerin rüyalar aracılığıyla güvenli bir şekilde doyurulduğunu öne sürmüştür.

Rüyalarda Sık Görülen Temalar

Freud, rüyaların benzer temalar içerdiğine ilk dikkat çeken kişidir. Bazı yaygın olumsuz rüya temaları şunları içerir:

• Düşmek
• Yüzmek
• Kovalanmak
• Herkesin içinde çıplak kalmak
• Korkudan kıpırdayamamak
• Ateşin içinde olmak
• Geç kalmak
• Bir şeyi defalarca yapmaya çalışmak

Freud’a göre beyin, acı veren gerçek yaşam durumlarını işlemek için bu tür temalara başvurur. Bu sayede, rüya gören kişi, aslında yaşadığı olaylarla doğrudan yüzleşmek yerine daha dolaylı bir yoldan üstesinden gelmeye çalışır.

Örneğin, çok önemli bir sınavı geçemediğinizi varsayalım. Rüyanızda belki de bir okulun kenarından düşüyorsunuz veya okul koridorunda koşarken saldırıya uğruyorsunuz. Beyniniz rüyalarda, yaşadığınız çaresizlik duygusunu işlemeye çalışıyor olabilir.

Rüyalar benzer temalar içerse de, her rüyanın yorumu kişiye özeldir.

Rüya Sözlükleri

Rüyalarımızı yorumlamak, hayatımız ve kendimiz hakkında içgörü kazanmamıza yardımcı olabilir. Ancak uzmanlar, rüyalarda sık sık beliren imgelere belirli anlamlar vermeye çalışan “rüya sözlükleri”ne çok fazla güvenmememiz gerektiğini söyler. Çünkü herkesin deneyimi farklıdır ve bir rüyada gördüğünüz şey, çok basit bir kalıba uymayabilir.

Rüyalar Geleceği Tahmin Edebilir mi?

Bazen rüyalarımız gerçekleşiyormuş gibi hisseder veya geleceğe dair ipuçları verdiğini düşünebiliriz. Ancak uzmanlar, gerçekleşen bir rüyanın çoğunlukla:

• Rastlantı
• Yanlış hatırlama
• Zihninizin farkında olmadan bildiği bilgileri birleştirmesi

olabileceğini belirtir. Yine de bazen bir rüya, sizi belirli bir şekilde davranmaya yönlendirerek geleceğinizi değiştirmenize neden olabilir.

Rüyaları Hatırlamak Neden Zor?

Araştırmacılar, rüyaların neden kolayca unutulduğundan emin değiller. Belki de bütün rüyalarımızı hatırlasaydık, gerçek anılarımızla rüyalarımızı ayırt etmekte çok zorlanabilirdik.

REM uykusu sırasında, beynimizde anı oluşturan bazı sistemlerin kapandığı düşünülmektedir. Sadece uyanmaya yakınken, beyin tekrar belirli etkinlikleri açtığı için o sıradaki rüyaları hatırlamaya daha yatkın oluruz.

Bazılarına göre de, zihinlerimiz rüyaları unutmaz; sadece rüyalara erişme yöntemimizi bilmeyiz. Günün ilerleyen saatlerinde aniden rüyanızı hatırlamanızın sebebi, o hafızayı tetikleyen bir şeyin olması olabilir.

Kimler Rüyaları Daha Çok Hatırlar?

Rüyaları ne kadar iyi hatırladığınız, kişiliğiniz, ruh sağlığınız ve hatta fiziksel sağlığınız gibi pek çok faktöre bağlı olabilir. Küçük bir çalışma, egzama gibi kaşıntılı cilt rahatsızlıkları veya sindirim sorunu olan kişilerin, diğer insanlara göre rüyalarını daha az hatırladığını ortaya koymuştur.

En az bir çalışma da “yüksek rüya hatırlama”yı, beynin hem uyku sırasında hem de uyanıkken bilgi toplama ve işleme bölgelerindeki daha fazla aktiviteyle ilişkilendirmiştir.

Rüyalar Nasıl Hatırlanır? (Rüya Hatırlamaya Yönelik İpuçları)

Derin bir uykunuz varsa ve sabaha kadar hiç uyanmadan uyuyorsanız, rüyalarınızı diğer insanlara göre daha az hatırlayabilirsiniz. İşte rüyalarınızı hatırlamanıza yardımcı olabilecek birkaç ipucu:

1. Alarmsız uyanın. Kendi kendinize uyandığınızda, rüyalarınızı hatırlama olasılığınız artar. Saatin sesi, rüyayla ilgili düşüncelerinizin dağılmasına neden olabilir.
2. Hatırlamaya niyet edin. Uyumadan önce rüyalarınızı hatırlamaya karar verirseniz, sabah uyandığınızda rüyalarınızı daha net anımsayabilirsiniz.
3. Rüya tekrarını planlayın. Uyandıktan hemen sonra rüyanızı düşünmek, onu daha sonra hatırlamanızı kolaylaştırabilir.

Rüyaları Nasıl Anlamlandırabiliriz?

Rüyalarınızla ilgili meraklıysanız veya ne anlama geldiklerini bulmak istiyorsanız, bir rüya günlüğü veya defteri tutmayı düşünebilirsiniz.

• Yazın: Yatağınızın yanında bir defter ve kalem bulundurun. Her sabah ilk iş olarak rüyanızı (hatırladığınız kadarıyla) yazın. Parça parça bile olsa, aklınızda kalan her şeyi ve hislerinizi not edin.
• Yargılamadan kaydedin: Rüyalar bazen garip, hatta utandırıcı olabilir. Kendinizi yargılamadan yazmaya gayret edin.
• Rüyanıza bir başlık koyun: Bu, gelecekte aynı rüyaya dönmek istediğinizde kolaylık sağlar. Koyduğunuz başlık bazen rüyanın anlamı veya neden gördüğünüz hakkında ipucu verebilir.
• Açık fikirli olun: Bilim, insan beyni hakkında pek çok şey keşfetmemizi sağladı ancak rüyalarımızın nihai anlamını belki de hiçbir zaman tam olarak bilemeyebiliriz.

Özet

Rüyalar, uyku sırasında beynimizin oluşturduğu zihinsel görsellerdir. Neden rüya gördüğümüzle ilgili pek çok teori olsa da kimileri rüyaların anıları depolamak ve duyguları işlemek gibi işlevleri olduğunu düşünür. Pek çok insan benzer konuları içeren rüyalar görse de, her rüyanın anlamı kişiye özel olabilir. “Rüya sözlükleri” gibi hazır kalıplara fazla güvenmek yerine, rüyalarınızın sizin hayatınızda veya hafızanızda neye karşılık geldiğini düşünmek daha yararlı olabilir.

KAYNAKLAR:

• International Association for the Study of Dreams: “Common Questions About Dreams.”
• National Sleep Foundation: “In Your Dreams,” “Dreams and Sleep.”
• DreamScience.org: “The Science of Dreaming.”
• University of California Santa Cruz: “The Quantitative Study of Dreams: Frequently Asked Questions.”
• PBS.org: “Dreams: Expert Q&A.”
• National Institute on Neurological Disorders and Stroke: “Brain Basics: Understanding Sleep.”
• Psychiatric Journal of the University of Ottawa: “The “dream-lag” effect: A 6-day temporal delay in dream content incorporation.”
• Motivation and Emotion: “Linking psychological need experiences to daily and recurring dreams.”
• Cleveland Clinic: “What Do Dreams Mean?” “Sleep: How Much You Need and its 4 Stages.”
• Consciousness and Cognition: “Do we only dream in colour? A comparison of reported dream colour in younger and older adults with different experiences of black and white media.”
• Sleep Science: “Do congenitally blind people have visual dreams?”
• Dreaming: “Color and communication in the dreams of hearing and deaf persons.”
• University of California Santa Cruz/DreamResearch.net: “Frequently Asked Questions,” “The Repetition Principle in Dreams: Is It a Possible Clue to a Function of Dreams?”
• Sleepforkids.org: “I had the weirdest dream last night!”
• Harvard Medical School: “What Happens In the Brain While Daydreaming?”
• On the Brain: The Harvard Mahoney Neuoroscience Institute Newsletter: “Remembering Dreams.”
• Bulkeley, K. Big Dreams: The Science of Dreaming and the Origins of Religion, Oxford University Press, 2016.
• Acta Biomedica: “Dream Recall Frequency and Psychosomatics.”
• American Psychological Association: “Speaking of Psychology: Why do we dream? With Mark Blagrove, PhD.”