Boğmaca (Pertussis) Nedir?
Boğmaca, burun ve boğaz (yani üst solunum yolları) başta olmak üzere solunum sisteminizi etkileyen bakteriyel bir enfeksiyondur. Hastalık, bazen “whoop” sesi adı verilen tipik bir sesle sonuçlanan şiddetli ve uzun öksürük nöbetlerine yol açar.
Boğmaca oldukça bulaşıcıdır. Ancak bebek ve çocuklar için geliştirilen DTaP (difteri, tetanoz ve boğmaca) aşısı ile daha büyük çocuklar ve yetişkinler için Tdap (tetanoz, difteri ve boğmaca) aşısı hastalığın önlenmesinde etkilidir.
Aşılar geliştirilmeden önce boğmaca esas olarak bir çocuk hastalığı olarak görülürdü. Yine de her yaşta görülebilir; ancak en sık bebeklerde, küçük çocuklarda ve daha büyük yaşlardaki çocuklarda ortaya çıkar. Özellikle 2 aylıktan küçük bebekler, henüz aşıyı alamadıkları için boğmacaya karşı çok savunmasızdır.
Yetişkinlerde boğmaca genellikle daha hafif seyreder. Bunun nedenlerinden biri, bebeklik veya çocukluk döneminde aşılanmış olmalarıdır; ancak zamanla bağışıklığın azalması nedeniyle yetişkinlerde de boğmaca yeniden görülebilir.
Boğmaca ve Krup Arasındaki Fark
Boğmaca da krup da solunum yolu enfeksiyonlarıdır; ancak:
- Krup, viral bir enfeksiyondur. Boğmaca ise bakteriyeldir.
- Krup genellikle daha kısa sürede geçer ve genelde kendi kendine iyileşir.
- Krup için aşı bulunmaz ve antibiyotik tedavisi uygulanmaz.
- İki hastalıkta da öksürük görülür ancak öksürük sesleri birbirinden farklıdır:
- Boğmacada: Uzun süren öksürük nöbetleri sonrasında nefes alırken “whoop” olarak tanımlanan bir ses duyulabilir.
- Krup: Havlar tarzda (köpek havlamasına benzer) bir öksürük sesiyle karakterizedir.
Boğmaca Belirtileri
Boğmaca ilk etapta soğuk algınlığına benzer belirtiler gösterir:
- Hafif öksürük
- Hapşırma
- Burun akıntısı
- Düşük ateş (genellikle 38.8°C/102°F altında)
Erken dönemde ishal de görülebilir.
Yaklaşık 7-10 gün sonra öksürük, “öksürük nöbetleri” hâlini alır ve kişi öksürük sırasında nefes almaya çalışırken whoop sesine benzer bir ses duyulabilir.
Boğmaca öksürüğü genellikle kurudur ve balgam/mukus üretmez, bu nedenle her nöbet yaklaşık bir dakikaya kadar sürebilir. Bu nöbetler sırasında yüzde kızarıklık veya morarma oluşabilir.
Çoğu boğmaca hastasında bu uzun öksürük nöbetleri görülür; ancak her hastada “whoop” sesi duyulacak diye bir kural yoktur. Özellikle bebeklerde “whoop” sesi veya klasik anlamda öksürük gözlenmeyebilir, ancak bebek nöbet sırasında nefes almakta zorlanabilir ya da nefesini yakalamaya çalışırken sesli bir şekilde iç geçiriyor gibi görünebilir. Bazı bebekler kusma da yaşayabilir.
Yetişkinlerde, boğmaca bazen sadece “geçmek bilmeyen bir öksürük” olarak kendini gösterir. Belirtiler 4 hafta sonunda hafiflese de öksürük atakları tekrarlayabilir ve hastalık belirtilerinin başlamasından sonra aylarca devam edebilir.
Boğmaca Öksürük Sesi
Uzun süreli öksürükle birlikte vücudunuz kaybettiği havayı yeniden alabilmek için yoğun bir nefes alma ihtiyacı hisseder. Bu aşamada çıkan ses “whoop” olarak adlandırılır. Ancak herkes bu sesi çıkarmayabilir; dolayısıyla boğmaca hastası olmalarına rağmen bu tipik ses olmadan da hastalık seyredebilir.
Boğmaca Nedenleri
Boğmacaya, Bordetella pertussis adlı bakteri neden olur. Bu bakteri, hastalıklı bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında ya da kahkaha attığında havaya yayılan damlacıklar aracılığıyla etrafa bulaşır. Bu damlacıkları soluduğunuzda enfeksiyona yakalanabilirsiniz.
Bakteriler solunum yollarınıza yerleştiğinde akciğerlerinizin iç yüzeyindeki tüy benzeri yapılara tutunurlar. Bu durum, iltihaplanma ve şişmeye yol açarak uzun süreli kuru öksürük nöbetlerini ve soğuk algınlığına benzer belirtileri tetikler.
Yetişkinlerde Boğmaca Görülmesi
Bağışıklık zamanla azaldığından, yetişkinler de boğmacaya yakalanabilir. Özellikle aşılanmamış ya da bağışıklığı tekrar aşıyla güncellenmemiş yetişkinlerde hastalık riski daha yüksektir. Yetişkinlerde semptomlar çocuklara göre genellikle daha hafif seyreder — özellikle daha önce aşı olmuş olanlarda.
Boğmaca İçin Risk Faktörleri
Her yaşta boğmacaya yakalanmak mümkündür; çünkü bebeklik/çocukluk döneminde yapılan aşıların koruması zamanla azalır. Ayrıca:
- Bebekler, 2 aylık olmadan önce boğmaca aşısı alamadıkları için doğdukları andan itibaren risk altındadır.
- Çocukken aşı olanlar dahi, yıllar geçtikçe bağışıklık azaldığında boğmacaya yakalanabilir.
- Aşı olmuş olsanız bile (nadir de olsa) hastalık görülebilir, fakat bu durumda belirtiler daha hafif ve süresi daha kısadır; öksürük nöbetleri daha az yaşanır.
Boğmaca Komplikasyonları
Boğmaca, özellikle 1 yaşından küçük bebekler için oldukça tehlikelidir. Şiddetli öksürük nöbetleri onların yeterli oksijen alamamasına neden olabilir ve şu problemlere yol açabilir:
- Beyin hasarı veya beyinde kanama
- Zatürre (pnömoni)
- Havale
- Apne (nefesin kısa süreli durması)
- Kasılmalar (konvülsiyonlar)
Bebeğinizde boğmaca olduğunu düşünüyorsanız, hemen doktoruna başvurun. 12 aydan küçük çocuklarda ciddi vakalar hastanede gözlem gerektirebilir, çünkü öksürük nöbetleri solunumu durdurabilecek kadar ağırlaşabilir.
Boğmacaya karşı en iyi koruyucu önlem, bebeğinizin ve ona sık temas eden yetişkinlerin aşılı olmasıdır.
Gençler ve yetişkinlerde boğmaca bazen zatürreye neden olabilir. Ayrıca, şiddetli öksürük şu durumlara yol açabilir:
- Karın fıtığı (abdominal herni)
- Kan damarlarında yırtılma veya çatlama (kırık kan damarları)
- Kaburga ezilmesi veya incinmesi
- İdrar tutamama (özellikle öksürük esnasında)
- Uyku bozuklukları
Boğmaca Tanısı
Boğmaca, soğuk algınlığı, grip veya bronşit gibi diğer solunum yolu hastalıklarına çok benzediğinden erken dönemde teşhis konması zor olabilir. Doktorunuz öksürüğünüzün sesine bakarak bile bir fikir edinebilir, ancak kesin tanı için testlere başvurulabilir:
- Burun veya boğaz kültürü: Burun ve boğazın birleştiği bölgeden alınan basit bir sürüntü örneği laboratuvarda test edilerek boğmacaya neden olan bakterinin varlığı araştırılır.
- Kan testi: Yüksek beyaz kan hücresi (lökosit) sayısı vücudunuzun bir enfeksiyonla savaşmakta olduğunu gösterebilir; fakat bu tek başına boğmaca tanısı koymaya yetmez.
- Göğüs röntgeni: Akciğerlerinizde iltihap veya sıvı birikimi olup olmadığına bakılır. Bu, zatürre gibi komplikasyonların işareti olabilir.
Boğmaca Tedavisi ve Evde Bakım
Erken dönemde teşhis konduğunda, antibiyotik tedavisi öksürük ve diğer belirtileri azaltabilir, aynı zamanda hastalığın başkalarına yayılma olasılığını da düşürür. Ancak çoğu kişi, antibiyotik tedavisi için geç dönemde tanı aldığından ilaçlar etkisini kaybetmiş olur.
Reçetesiz öksürük şurupları, öksürük baskılayıcılar veya balgam söktürücüler boğmaca için etkili değildir ve genellikle tavsiye edilmez.
Eğer öksürük nöbetleri çok şiddetliyse ve yeterince sıvı alamıyorsanız, dehidrasyon riski olabilir. Bu durumda mutlaka doktorunuza haber verin.
Evde Uygulanabilecek Yöntemler
- Bol bol dinlenin: Vücudunuzun hastalıkla savaşması için zamana ve enerjiye ihtiyacı vardır.
- Az ve sık öğünler tüketin: Şiddetli öksürükler kusmaya yol açabildiğinden, küçük porsiyonlar hâlinde daha sık yemek mide bulantısını azaltabilir.
- Temiz hava: Toz, duman veya tahriş edici maddelerden uzak durmak öksürük nöbetlerini hafifletebilir.
- Yeterli sıvı alımı: Bol su veya meyve suyu tüketin. Dudak kuruluğu veya idrara daha az çıkma gibi susuzluk belirtileri görürseniz doktorunuzu arayın.
Boğmaca Önleme
Aşılar
Boğmaca riskini azaltmanın en etkili yolu aşıdır. DTaP aşısı, bebekleri ve çocukları boğmaca, difteri ve tetanoza karşı korur. Uygulama takvimi genelde şöyledir:
- 2 aylık, 4 aylık ve 6 aylık dönemlerde birer doz,
- 15-18 aylık dönemde bir doz,
- 4-6 yaş arasında son bir doz daha.
Daha büyük çocuklar ve yetişkinler için ise Tdap aşısı önerilir ve koruma zamanla azalabileceğinden her 10 yılda bir tekrar (rapel) yapılması gerekir. 11-12 yaş aralığında çocukların Tdap aşısı olması önerilir. Daha önce hiç aşılanmamış yetişkinler herhangi bir zamanda Tdap aşısı olabilir ve ciddi bir yanık veya yara durumunda 5 yıl içinde rapel yapılması gerekebilir. Hamile kadınlar da her hamilelikte, üçüncü trimesterin erken döneminde (20.-32. haftalar) boğmacaya karşı aşılanmalıdır.
Olası yan etkiler:
- Aşının yapıldığı bölgede kaşıntı, şişlik veya kızarıklık
- Hafif ateş
- Baş ağrısı
- Yorgunluk
- Mide rahatsızlığı, bulantı veya kusma
- İshal
Koruyucu İlaçlar
Evinizde boğmaca olan biri varsa, mikropların yayılmasını önlemek için:
- Hasta kişi öksürürken ağzını kapatsın veya dirsek içine öksürsün.
- Ellerini sık sık yıkasın.
- Maske takarak başkalarının yanına yaklaşsın.
Doktorunuz, özellikle şu durumlarda koruyucu olarak antibiyotik önerebilir:
- Hamileyseniz,
- Bağışıklık sistemi zayıf veya ciddi komplikasyon riski yüksek biriyle birlikte yaşıyorsanız,
- Sağlık sektörü çalışanıysanız,
- Ciddi komplikasyon riski oluşturan herhangi bir sağlık sorununuz varsa,
- 12 aydan küçük bir bebeğin bulunduğu ev ortamında yaşıyorsanız.
Boğmaca İlerleyişi (Prognoz)
Boğmacanız varsa, ilk 2 hafta boyunca soğuk algınlığı benzeri belirtiler görmeniz ve sonrasında en az 10 hafta kadar öksürük nöbetleri yaşamanız olasıdır. Genellikle öksürük nöbetleri haftalar içinde azalarak kaybolur, ancak bazı kişilerde tam iyileşme aylar sürebilir.
Özet
Boğmaca (pertussis), burun ve boğazınızı (solunum yollarınızı) etkileyen, oldukça bulaşıcı bir bakteriyel enfeksiyondur. Uzun süren şiddetli öksürük nöbetlerine ve bazen “whoop” adı verilen tipik bir nefes alma sesine yol açar. Belirtiler birkaç haftadan aylara kadar uzayabilir. 2 aylıktan küçük bebekler, boğmaca aşısına henüz başlamadıkları için en yüksek risk altındadır; ancak aşının koruyucu etkisi zamanla azaldığından büyük çocuklar ve yetişkinler de boğmaca geçirebilir. 1 haftayı aşan soğuk algınlığı benzeri belirtileriniz varsa ve öksürük nöbetleriyle birlikte seyrediyorsa, mutlaka doktorunuza danışın. Erken tanı konulursa antibiyotikler enfeksiyonun yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir.
Boğmaca Hakkında Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Boğmaca kendiliğinden geçer mi?
Boğmaca genellikle antibiyotik tedavisiyle kontrol altına alınır. Hastalığın erken safhalarında tedavi hem öksürük nöbetlerinin şiddetlenmesini önlemeye hem de bakterinin başkalarına bulaşmasını durdurmaya yardımcı olur. Tedavisiz 3 haftayı geçirdiyseniz, bakteriler vücuttan atılmış olsa bile öksürük nöbetleri aylarca sürebilir.
2. Yetişkinlerde boğmaca ne kadar ciddidir?
Aşılı yetişkinlerde belirtiler genellikle daha hafif seyreder. Ancak hiç aşılanmamış veya bağışıklığı tükenmiş olan yetişkinlerde ağır vakalar ve ciddi komplikasyonlar görülebilir.
3. Boğmacada öksürük kuru mu, balgamlı mı?
Boğmacada öksürük kuru olur, tahriş edicidir ve şiddetli öksürük nöbetleriyle karakterizedir.
4. Yetişkinlerde pertussis öksürüğü nasıl duyulur?
Genellikle hafif seyrettiği için “whoop” sesi duymayabilirsiniz. “Whoop” olmadan da boğmaca geçiren pek çok yetişkin vardır.
KAYNAKLAR:
- CDC: “Pertussis (Whooping Cough) Diagnosis and Treatment,” “Pertussis (Whooping Cough) Signs and Symptoms,” “Pertussis (Whooping Cough) Vaccination,” “Protect Babies from Whooping Cough (Pertussis),” “DTaP (Diphtheria, Tetanus, Pertussis) VIS,” Tdap (Tetanus, Diphtheria, Persstuis) VIS.”
- Mayo Clinic: “Whooping Cough.”
- National Library of Medicine: “Health Burden of Pertussis In Adolescents and Adults.”
- Chest Foundation: “About Pertussis (Whooping Cough).”
- HealthyChildren.org: “Whooping Cough.”
- Nemours Foundation: “Infections: Whooping Cough (Pertussis).”
- Nemours KidsHealth: “Whooping Cough (Pertussis).”
- National Organization for Rare Diseases: “Pertussis.”
- Cleveland Clinic: “Whooping Cough (Pertussis),” “Croup.”
